تفریغ بودجه ۱۳۹۷؛ چاه ویل یارانه‌ها
۱ ساعت
این سومین گزارشی است که ایران‌وایر درباره گزارش دیوان محاسبات کشور منتشر می‌کند. در دو گزارش قبلی دو بخش پر سر و صدا از این گزارش را بررسی کردیم؛ فساد ارزی و خصوصی‌سازی. این بار فساد و تخلف جاری در دخل و خرج هدفمندی یارانه‌ها است. بودجه‌ای در دل بودجه کلی که زیر سایه ردیف‌های بودجه عمومی قرار می‌گیرد و توجه عمومی را کمتر به خود برمی‌انگیزد.
وقتی صحبت از هدفمندی یارانه‌ها است، همه یاد یارانه‌های نقدی ۴۵ هزار تومانی می‌افتند، در حالی که حدود نیمی از منابع هدفمندی صرف یارانه نقدی می‌شود و برای بقیه چاله‌های دیگری کنده شده است.
عدم واریز پول فروش فراورده‌های نفتی به خزانه
آنچه بیش از همه در گزارش دیوان محاسبات جلب توجه کرده این است که شرکت پخش فراورده‌های نفتی مقدار نسبتا زیادی پولی را که گرفته، پرداخت نکرده است. طبق این گزارش این پول شامل ۴۱۴ میلیارد تومان، یک میلیون و ۲۲۹ هزار دلار، ۱۱ میلیون و ۵۵۸ هزار یورو و ۲۲ میلیون و ۳۷۴ هزار درهم است.
هنوز کسی در این باره توضیح نداده و معلوم نیست دلیل خودداری از واریز پول فروش سوخت به خزانه چیست، اما اختلاف حساب دیوان محاسبات و شرکت پخش فراورده‌های نفتی بی‌سابقه نیست. به عنوان مثال می‌توان به اختلاف حساب چند هزار میلیارد تومانی سال ۹۵ اشاره کرد.
احتمالا اختلاف حساب سال ۹۷ هم دست آخر با توضیحی رفع و رجوع خواهد شد و دست آخر کسی نخواهید فهمید چرا پول وصول شده فروش بنزین به خزانه واریز نشده است؟
منابع یارانه‌ها یا پول فروش بنزین و قبض آب و برق و گاز
در تبصره ۱۴ قانون بودجه سال ۹۷ قرار بود دولت در آن سال از فروش فراورده‌های نفتی و همچنین پول قبض آب و برق و گاز ۹۸ هزار میلیارد تومان درآمد داشته باشد که طبق گزارش دیوان محاسبات در واقعیت کمتر از ۸۷ هزار میلیارد تومان محقق شده است. از این میان تامین بیش از ۵۷ هزار میلیارد تومان (حدود ۶۰درصد کل منابع هدفمندی یارانه‌ها) بر عهده فراورده‌های نفتی گذاشته شده تا آن را از طریق فروش سوخت تامین کند. دقیقا معلوم نیست دولت در سال ۹۷ چقدر بنزین و گازوئیل فروخته است، اما به احتمال زیاد اگر درآمدهای فروش فراورده‌های نفتی در سال ۹۷ بیشتر از پیش‌بینی بودجه نباشد کمتر هم نیست.
سهم شرکت‌ها چرا آب رفته است؟
اما این پول صرف چه چیزی شده؟ طبق قانون بودجه ۹۷، حدود نیمی از منابع هدفمندی سهم و خرج خود شرکت‌ها است. به هر حال تولید بنزین و رساندن برق و آب و گاز مخارجی دارد. علاوه بر این هزینه مالیات و واردات بنزین و برق هم در این بخش پیش‌بینی شده. قرار بود هزینه شرکت‌ها در کل ۵۵ هزار میلیارد تومان باشد که طبق گزارش دیوان محاسبات حدود ۵۸ درصد آن تامین شده. یعنی حدود ۳۱ هزار میلیارد تومان به شرکت‌ها داده شده است.
این شاید به نظر صرفه‌جویی بیاید، اما در واقع این طور نیست. بدون وجود جزئیات درآمد و هزینه واقعی شرکت‌ها در سال ۹۷ نمی‌توان با قطعیت گفت چرا درصد تحقق این بخش از بودجه یارانه‌ها کم شده و از سر و ته چه چیزی زده شده است.
چاله یا چاه؛ چرا یارانه‌های نقدی بزرگ‌ترین تخلف بودجه‌ای دولت است؟
اما بزرگ‌ترین تخلف دولت در بخش هدفمندی یارانه‌ها بحث یارانه نقدی است. طبق قانون بودجه قرار بود دولت در سال ۹۷ کلا ۳۰ هزار میلیارد تومان یارانه نقدی بدهد، اما دست آخر یارانه‌های نقدی ۴۳ هزار میلیارد تومان خرج روی دست دولت گذاشت. ناتوانی از حذف گروهی از یارانه‌بگیران دلیل این اتفاق است؛ اتفاقی که سال‌ها پیش باید رخ می‌داد اما با انباشته شدن مشکلات اقتصادی این کار روز به روز سخت‌تر هم می‌شود.
سوال اینجا است اگر دولت قادر به این کار نیست چرا در بودجه اولیه رقم واقعی یارانه‌ها را نمی‌نویسد؟ به هر حال میزان تخلف بودجه‌ای مربوط به یارانه‌ها نقدی ۴۴ درصد است. هزینه‌ای که از طریق کاهش هزینه شرکت‌ها و کاهش منابع پیش‌بینی شده برای «کاهش هزینه‌های سلامت» جبران شده است.
چقدر یارانه به نظام سلامت تزریق شده؟
سازمان بیمه سلامت ردیف اختصاصی خود را در بودجه عمومی دارد. در بودجه سال ۹۷ حدود ۱۱ میلیارد تومان برای سازمان بیمه سلامت پیش‌بینی شده بود. این ردیف بودجه‌ای اما کفاف هزینه‌های اجرای طرح بیمه سلامت را نمی‌دهد، برای همین در سال‌های اخیر در بودجه هدفمندی هم مقداری پول برای «ایجاد دسترسی عادلانه به خدمات بهداشتی، کمک به تامین هزینه‌های تحمل ناپذیر درمان، پوشش دارو، درمان بیماران خاص و صعب‌العلاج» در نظر گرفته می‌شود. امسال قرار بود ۳۷۰۰ میلیارد تومان برای این ردیف اختصاص پیدا کند، اما آن طور که در گزارش دیوان محاسبات آمده در نهایت کمتر از ۱۷۵۰ میلیارد اختصاص یافته است.
دولت حسن روحانی در سال ۹۵ و پیش از انتخابات ریاست جمهوری دوره دوازدهم تلاش زیادی برای اجرای کامل طرح بیمه سلامت انجام داد. بار مالی که در آن سال روی دوش نظام سلامت ایران گذاشته شد، باعث ایجاد بحرانی شد که هزینه آن به سال‌های آینده موکول شد. حالا تجربه بودجه ۹۷ نشان می‌دهد که ظاهرا تزریق مالی به نظام سلامت دیگر دغدغه اصلی دولت حسن روحانی نیست.
چقدر پول صرف مبارزه با فقر مطلق شده است؟
یکی دیگر از چاله‌های بودجه هدفمندی، تامین هزینه مبارزه با فقر مطلق است که یکی از وعده‌های روحانی در انتخابات ریاست جمهوری سال ۹۶ بوده است. فقر مطلق البته در این سال‌ها به دلیل بحران اقتصادی آنچنان عمیق‌تر شده که مشکل با چند هزار میلیارد تومان اعتبار برای افزایش مستمری خانواده‌های تحت پوشش بهزیستی و کمیته امداد حل نمی‌شود. گزارش مرکز پژوهش‌ها نشان می‌دهد از ۷ هزار میلیارد تومان اعتبارات پیش‌بینی شده در تبصره ۱۴، حدود ۶۷۰۰ میلیارد تومان محقق شده است. اگر این پول میان ۳ میلیون خانوار هم توزیع شده باشد، ماهیانه به هر خانواده بیش از ۱۸۶ هزار تومان نرسیده است. پولی که کفاف خروج از فقر مطلق برای چند روز را هم نمی‌دهد.
میزان تحقق این ردیف در بودجه یارانه‌ها ۹۵درصد بوده است، اما نباید فراموش کرد که این تحقق ۹۵ درصدی در مقابل ابعاد فقر مطلق در ایران عملا چیزی به حساب نمی‌آید.
***
خلاصه گزارش تفریغ بودجه ۹۷ بیست و ششم فروردین ماه توسط دیوان محاسبات منتشر شد. این گزارش، با انتقاد شدید دولت مواجه شده است. و حتی گفته شده که به تلافی واگذاری سهام شستا به این شکل تهیه و ارائه شده است. چه این حرف دولت را بپذیریم یا نه این گزارش یک سندی رسمی است که گوشه پرده فساد را کمی بالا می‌زند و با عدد و رقم به ما نشان می‌دهد در سال ۱۳۹۷ چه اتفاقاتی افتاده است. گزارش فوق البته ناقص است و در آن به فساد اقتصادی سازمان اقتصادی زیر نظر رهبر جمهوری اسلامی، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و نهادهای نظامی و امنیتی اشاره‌ای نشده است. اما تا حدودی ابعاد تخلف، فساد و شلختگی مالی دولت را آشکار می‌کند.
مطالب مرتبط:
تفریغ بودجه ۱۳۹۷؛ چه کسانی دلارهای دولتی را بالا کشیده‌اند؟
تفریغ بودجه ۱۳۹۷؛ مصادره با اسم رمز خصوصی‌سازی
مجلس و بودجه فرمایشی
ارزیابی دخالت خامنه ای در برداشت ۴میلیارد دلاری از صندوق توسعه ملی
رمزگشایی از «رهنمودهای رهبری» برای بودجه ۹۸
فسادهای بزرگ اقتصادی رسانه ای نشود
رمزگشایی از فساد اقتصادی اصلاح‌طلبان ، اصول‌گرایان و سپاه در مدیریت شهری شیراز