دیدار از مقبره نجیب‌الله؛ ‘بی‌احترامی به قربانیان خاد یا ژستی برای درمان زخم‌های کهنه’؟

دیروز حمدالله محب، مشاور امنیت ملی افغانستان و از نزدیکترین چهره‌ها به اشرف غنی، رئیس جمهوری، از مقبره نجیب‌الله، رئیس جمهوری سابق افغانستان دیدار کرد.

ادای احترام مقام‌های ارشد به مقبره‌های رهبران سیاسی برجسته در دو دهه اخیر جز روند سیاسی در افغانستان قرار گرفته و سیاستمداران تلاش می‌کنند حمایت هواداران آنها را از این طریق به خود جلب کنند.

گروه طالبان یک روز پس از تصرف کابل در ششم میزان/مهر ۱۳۷۵ با کشتن و حلق‌آویز کردن نجیب‌الله احمدزی و برادرش، شاهپور احمدزی، در مرکز شهر کابل نمایش بی‌سابقه از ترس، وحشت و نفرت را به تصویر کشید.

پیش از این مرگ دردناک، نجیب‌الله ۴ سال را به عنوان پناهنده در دفتر سازمان ملل در کابل سپری کرد و ظاهرا دولت به رهبری برهان‌الدین ربانی به او اجازه نداد افغانستان را ترک کند و به هند برود؛ تنها کشوری‌که گفته می‌شود حاضر بود به آقای نجیب پناهندگی بدهد.

نجیب‌الله چهره جنجالی در تاریخ معاصر افغانستان محسوب می‌شود. او از اول هجوم نیروهای شوروی به افغانستان در ۱۹۷۹ تا ۱۹۸۶ رئیس اداره اطلاعات افغانستان موسوم به ‘خاد ‘ (خدمات امنیت دولتی) بود و در این مدت افراد مجاهدین که علیه شوروی می‌جنگیدند و شماری غیرنظامی تجربه‌های وحشتناکی از این اداره دارند.

مخالفانش بیشتر همین دوره ریاست او بر نهاد خاد را هدف قرار می‌دهند که ‘خاد ‘ در این زمان از سوی نهادهای جهانی حقوق بشر متهم به تخلفات گسترده حقوق بشری است.

حامیانش استدلال می‌کنند که مسئولیت رفتار ‘خاد ‘ متوجه دولتی است که آقای نجیب در آن کار می‌کرد.

به نظر آنها دکتر نجیب بیشتر به دلیل تلاش‌ها برای تامین صلح در افغانستان در سال‌های ریاست جمهوری‌اش و “پیش‌بینی‌های دقیق” در مورد احتمال سقوط افغانستان به جنگ‌های خونین داخلی به حافظه‌ها سپرده شده.

او همچنین به موضع‌گیری‌های شدید علیه پاکستان، فصاحت و کاریزما شهرت دارد.

رویکرد متفاوت و کنار گذاشتن سیاست تضاد

این نخستین بار بود که پس از کشته شدن و دفن پنهانی نجیب‌الله، یک مقام افغانستان در سطح آقای محب از مقبره او در شهر گردیز مرکز ولایت پکتیا در شرق افغانستان دیدار می‌کند.

آقای محب با این اقدام البته حساسیت‌های زیادی را در میان رهبران مجاهدین، هواداران آنها و مخالفان دولت‌های چپی افغانستان که تعدادشان کم هم نیست، برانگیخته است.

مشاور امنیت ملی افغانستان هفته پیش در سفری به ولایت پنجشیر از مقبره احمدشاه مسعود، فرمانده پیشین نیروهای ائتلاف شمال هم دیدار کرد.

با آنکه نجیب‌الله و احمدشاه مسعود در دو طرف معادلات سیاسی افغانستان قرار داشته‌اند اما شباهت‌های در نحوه کشته شدن و روند محبوبیت هر دو پس از مرگ در میان هوادارانشان دیده می‌شود.

آقای محب در صفحه توییترش نوشته که: “در روزهای عید از آرامگاه‌ دو شخصیت تاریخی کشور دیدار کردم که در گذشته خانواده من با هر دو تفاوت دیدگاه داشتند اما، آوردن صلح واقعی متکی به تحمل، مدارا و عبور از طبقه‌بندی‌های از قبل تعیین شده است.”

محب از چهره‌های جوانی است که ظاهرا تلاش دارد با رویکرد متفاوت از نسل‌های پیشتر، سیاست تضاد را کنار گذاشته و نقطه وصل آرزوهای نسل جدید افغانستان شود.

بیشتر رهبران مجاهدین و حامیان آنها که در دو دهه گذشته از نفوذ گسترده در افغانستان برخوردار بوده‌اند، نگاه خصم‌آمیزی نسبت به دکتر نجیب داشته‌اند اما شماری از رهبران جوان مجاهدین از جمله امرالله صالح معاون اول رئیس جمهوری افغانستان از آقای نجیب به خوبی یاد می‌کنند.

دلیل آن احتمالا اینست که چهره‌های مثل حمدالله محب و امرالله صالح که در تماس نزدیکتر با نسل جوان افغانستان قرار دارند و نگاه‌شان به آینده است، نمی‌توانند جذابیتی را که نجیب‌الله در میان شماری از جوانان دارد، نادیده بگیرند.

واکنش‌ها در شبکه‌های اجتماعی

محمود صیقل نماینده پیشین افغانستان در سازمان ملل، از آقای محب و دیدار او از مقبره نجیب‌الله به شدت انتقاد کرده، آن را “تلاش شخصی برای جلب توجه” از سوی او خوانده است.

عبدالله خداداد یک کاربر دیگر توییتر در واکنش به این دیدار نوشته است: “کودکی من پر از خاطرات وحشتناکی است که با نام شهید داکتر نجیب الله گره خورده است. وقتی جتی در هوا پیدا می شد تا روی ما بمب بریزد، فکر می کردم خودِ داکتر نجیب است که از آن بالا ما را می کشد. گاهی باید مدت ها را در غار کوه و یا زیر سنگ ها پناه می گرفتیم تا جت های داکتر نجیب بمب های خود را خالی کند و بگذرد.”

هیله نجیب‌الله و موسکا نجیب‌الله دختران آقای نجیب در توییترشان از این اقدام آقای محب تقدیر کرده‌اند و موسکا نوشته است: “ژستی از مهربانی می‌تواند به زخمی برسد که تنها همدردی می‌تواند آن را درمان کند.”

هیله نجیب‌‌الله با سپاسگزاری از مشاور امنیت ملی افغانستان نوشته است: “این مجاهدین نبودند که شوروی را از افغانستان بیرون کردند، شوروی خود تصمیم گرفت از افغانستان بیرون شود و دکتر نجیب‌الله از این تصمیم حمایت کرد.”