حق نشر عکس
Credit: Doordashan National
ازپخش مجموعه تلویزیونی رامایان که در دهه ۱۹۹۰ تولید شده، بینندگان بسیار زیاد داشته است.
مجموعه‌های تلویزیونی هندی که دهه‌ها پیش ساخته شده‌اند، از جمله رامایان و شاکتیمان، امروزه در هند مخاطبان بسیار یافته‌اند. چرا در دوران بحران به تماشای آثاری که با آنها مانوس بوده‌ایم، علاقه‌مند می‌شویم؟
در طی دوران تعطیلی شیوع کرونا در هند، میلیون‌ها نفر پای تلویزیون میخکوب شدند و در ماراتن تماشای مجموعه‌های دهههای ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ میلادی شرکت کردند.
سریال‌های قدیمی مانند رامایان و مهابهارات و نیز شاکتیمان، اثر ابرقهرمانی و مجموعه کالت و محبوب کودکان، طرفداران بسیار پیدا کرده‌اند. افزون بر تماشاگران پیشین که دوباره به آنها علاقه‌مند شده‌اند، نسل جوانی که هنگام نخستین نمایش این آثار به دنیا نیامده بودند نیز با حرص‌وولع این سریال‌ها را تماشا می‌کنند.
تعداد بینندگان چهار قسمت نخست رامایان، که در دوره تعطیلی به نمایش درآمد، به رقم سرسام‌آور ۱۷۰ میلیون نفر رسید. هر قسمت بین ۳۴ تا ۵۱ میلیون مخاطب داشت که رادیو و تلویزیون دولتی نشنال دورداشان را به پربیننده‌ترین شبکه هند بدل کرد، در حالی که پیش از این حتی جزو ده تای اول هم نبود. در ۱۶ آوریل رامایان را ۷۷ میلیون نفر تماشا کردند، که از نظر محبوبیت رکوردی برجای گذاشت. (در مقایسه، قسمت پایانی سریال تئوری بیگ‌بنگ ۱۸ میلیون تماشاگر داشتَ، در حالی که بخش پایانی بازی تاج و تخت را ۱۹ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر دیدند.)
محبوبیت رامایان البته چندان غافلگیرکننده نبود، زیرا در هنگام نخستین پخش این مجموعه ۷۸ قسمتی -که از ۱۹۷۹ تا ۱۹۸۸ به طول انجامید- مردم مسحور آن شدند و خلاصه پدیده‌ای بود که در هر نسل یک‌بار اتفاق می‌افتد. قسمت‌های محبوب این ساخته راماناند ساگر را -که اقتباسی است از حماسه کهن هندی رامایانا- ۸۰ تا ۱۰۰ میلیون نفر تماشا کردند و در هنگام پخش آن شهرهایی در هند آن قدر خلوت بود که به سرزمین ارواح شباهت می‌برد.
حق نشر عکس
Credit: Doordashan National
مجموعه شاکتیمان، که نخستین بار از ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۵ از تلویزیون پخش شد، داستان ابرقهرمانی را می‌گوید که از طریق مراقبه و ارتباط با طبیعت به نیروهای خارق‌العاده دست یافته است.
جادوی موفق‌ترین برنامه تلویزیونی تاریخ هند، هم از جنبه مخاطب و هم درآمد تبلیغاتی، آشکارا همچنان موثر است. ساپنا پاتل، زنی از دهلی توضیح می‌دهد:” مردم هند سریال رامایان را که دو بار در روز- صبح و شب- پخش می‌شود، همچون کودکان دهه هشتادی با شوروشوق تماشا می‌کنند. این مجموعه واقعا نوستالژیک است؛ مرا به زمانی برد که برای نخستین بار پخش می‌شد؛ آن موقع اعضای خانواده و همسایه‌ها دور هم جمع می‌شدند و خیابان‌ها خلوت و خالی می‌شد. اکنون زمان مناسبی برای بازگشت به گذشته است، زیرا در درون خانه‌های‌مان حبس شده‌ایم و حوصله‌مان سررفته است. “
جذاب برای نسل‌های مختلف
هند تا اواخر دهه ۱۹۸۰فقط یک شبکه تلویزیونی دولتی به نام دوردارشان (دی‌دی) داشت، که بسیاری از برنامه‌هایش در میان نسل‌های مختلف، جوان و پیر، محبوبیت داشتند، و همین این تولیدات را در دوره تعطیلی برای مخاطبان جذاب کرده است.
خانم پاتل می‌گوید:” من مهابهارات را همراه با پدرم تماشا می‌کنم.” او می‌افزاید:” همکارم که در کودکی شاکتیمان را می‌دید، اکنون با دختر شش ساله‌اش آن را تماشا می‌کند و بسیار هم لذت می‌برد؛ چون هم مجموعه‌ای نوستالژیک است و هم از طریق آن با دختر کوچکش ارتباط برقرار می‌کند. اگر این تعطیلی‌ها پیش نمی‌آمد و برنامه‌های قدیمی شبکه دی‌دی دوباره به نمایش درنمی‌آمدند، ارتباط آنها این همه نزدیک نمی‌شد.”
البته محبوبیت این برنامه‌های قدیمی دلایلی منطقی دارد، از جمله این که به طور بسیار گسترده و نیز رایگان در شبکه تلویزیونی در دسترس اند. دلیل دیگر این که مخاطبان در خانه محبوس‌اند و برنامه‌های تازه یا قسمت‌های جدید تولیدات پیشین نیز ساخته نمی‌شوند، پس بسیاری ناچارند که به سرگرمی‌های خاطره‌انگیز گذشته مراجعه کنند.
بیشتر بخوانید:
اسپاتیفای در اوایل ماه مه گزارش داد که در میان مخاطبانش تهیه پلی‌لیست‌هایی از آهنگ‌های نوستالژیک ۵۴ درصد افزایش یافته است و با موج گوش‌دادن آنلاین به موسیقی‌ها دهههای ۱۹۵۰ تا ۱۹۸۰مواجهیم. همچنین در رسانه‌های مجازی حرف‌زدن درباره بازی‌های قدیمی ویدیویی- مانند فوتبال منیجر و ایج آو امپایر- بسیار رایج شده است.
دیوید دیزالوو، پژوهش‌گر علوم رفتاری، به اسپاتیفای گفته است:” نوستالژی نیروی بسیار قدرت‌مندی است که با خاطرات مرتبط است و البته روشی است برای آن که خاطره را خوش‌آب‌ورنگ‌تر جلوه دهیم.”
در انگلستان نیز شبکه بیبیسی برنامه‌های ورزشی خاطره‌انگیز پخش می‌کند. از جمله می‌توان به المپیک ۲۰۱۲ لندن شامل مراسم افتتاحیه، مسابقات فوتبال یورو ۱۹۹۶، و نخستین جام ویمبلدونی که اندی ماری در ۲۰۱۳ به دست آورد اشاره کرد.
چگونه وقت‌گذرانی با سرگرمی و آثار هنری نوستالژیک – افزون بر تسکین ملالت و کمک به رهایی از فشار- در دوران سخت یاری‌گری افراد می‌شود؟
براساس گفته‌های دکتر جاناتان پوینتر، روان‌درمان‌گر، روان‌شناس و هیپنوتیزم‌درمان‌گر، منشاء جذابیت پرداختن به برنامه‌های تلویزیونی، کتاب‌‌‌ها، بازی‌های ویدیویی، لحظات ورزشی و حتی غذاهای قدیمی محبوب، به ارتباط میان عاطفه و حافظه بازمی‌گردد:” عواطف و خاطرات با یکدیگر مرتبط اند. عواطف خاطرات را بازفعال می‌کند و خاطرات عواطف را برمی‌انگیزند. از طریق یادآوری رویدادهای گذشته، واکنشی عاطفی در فرد پدید می‌آید، پس یادآوری‌های نوستالژیک روشی ساده برای تجربه مجدد آن احساسی است که به خاطره‌ای الصاق شده است.”
حق نشر عکس
Credit: Doordashan National
مجموعه تلویزیونی مهابهارات، اقتباسی از حماسه مهابهاراتا به زبان سانسکریت است که نخستین بار از ۱۹۸۸ تا ۱۹۹۰ پخش شد و اکنون دوباره از نشنال تی‌وی به نمایش درآمده است
او توضیح می‌دهد:” وقتی زندگی سخت می‌گذرد، می‌توان از یادآوری نوستالژیک برای غوطه‌ور‌شدن در گذشته عاطفی بهره جست. این کار به فرد احساس اطمینان، امنیت و آسایش می بخشد. یک راه ساده اما مؤثر، مراجعه به سرگرمی‌هایی مانند موسیقی، فیلم و کتاب‌هایی است که در گذشته از آنها لذت برده‌ایم.”
به نظر می‌رسد پرداختن به سرگرمی‌های آشنای دوست‌داشتنی – به صورت خودآگاهانه و یا ناخودآگاه- با برانگیختن واکنش زنجیره‌ایِ بازخورد مثبت، احساسی خوش در آدمی پدید می‌آورد. مسیرها و الگوهای این فعل و انفعال در بخشی از مغز -که این پدیده در آن روی می‌دهد- از مدت‌ها پیش به خوبی تعبیه شده و جا افتاده است.
دکتر پینتر توضیح می‌دهد:” خلق‌وخو و حافظه با یکدیگر پیوند دارند، بنابراین تماشای برنامه‌های محبوبی که در دوران جوانی افراد پخش می‌شد، اگر دیدن‌شان در بار نخست در آنها احساسی خوشایند ایجاد کرده، دارای آن توان بالقوه است که باز واکنش مثبت عاطفی برانگیزد.”
احساسات آرامش‌بخش آشنا
خانم پاتل بیش از بازپخش رامایان و مهابهارات، دوران تعطیلی را با تماشای مجموعه کارآگاهی دهه ۱۹۹۰، بیومکش باکشی به خوشی می‌گذراند. او می‌گوید:” این سریال مرا به یاد دوران کودکی‌ام می‌اندازد. آن‌چه در این اثر خیلی دوست دارم بی‌تکلفی آن است. شخصیت اصلی، لباس سنتی مردان هندی می‌پوشد و اصلا شبیه کارآگاه‌ها نیست. در مقایسه با برنامه‌های جدید، سادگی این برنامه جذاب است و دورانی را به یاد می‌آورد که همه چیز ساده‌تر بود.”
یاسمین واکر، فعال در امور انسان‌دوستانه، که در شمال عراق مستقر است، با گوش دادن به نمایش‌های رادیویی که برای اولین بار در کودکی شنیده بوده، به دورانی بی‌دغدغه‌تر بازمی‌گردد و در این دوران پرتشویش و آشوب‌زده آرامش می‌یابد:” وقتی در ماه ژانویه موشک‌ها به نزدیکی پایگاه هوایی اصابت کردند و بحث تخلیه مطرح شد، من در حال گوش دادن به داستان قتل در زمین گلف اثر آگاتا کریستی، کل آپارتمانم را جمع کردم. و باز هنگام خروج از کشور با آخرین پرواز -پیش از جلوگیری از پروازها به سبب شیوع کووید-۱۹- دوباره به این داستان گوش سپردم.”
حق نشر عکس
Credit: Doordashan National
در حالی که بازیگران متعددی به جای شخصیت بیومکش باکشی در مجموعه‌ای به همین نام بازی کردند، عملکرد راج کاپور را در سال‌های ۱۹۹۳ تا ۱۹۹۷ بهترین اجرای این نقش می‌دانند
او توضیح می‌دهد:” آگاتا به دوره خاصی از زندگی‌ام تعلق دارد و از آن زمان در کنارم است. وقتی که حدود نه یا ده سال داشتم، خانواده‌ام می‌نشستند و به داستان‌هایش گوش می‌دادند. آثار او در دهههای ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰ می‌گذرند و به من آرامش خاطر می‌بخشند. اگر واقعاً استرس داشته باشم، گوش‌کردن به این داستان‌ها کمابیش حتی از نظر جسمی بر من تاثیر می‌گذارد. به وضوح به یاد می‌آورم که هنگام جمع‌کردن آپارتمانم که به داستانی از او گوش می‌دادم، ضربان قلب و آهنگ تنفسم کند شد. انگار بخاری گرم مغزم را در برگرفت و استرسم به کلی کاهش پیدا کرد. من حتی به دقت نیز به داستان گوش نمی‌دهم، همان لحن و حال‌وهوا برایم کافی است.”
هیلدا برک، روان‌شناس و نویسنده کتاب راهنمای درمان اعتیاد به تلفن، تایید می‌کند که می‌توان در برنامه تلویزیونی یا رادیویی مانوس، پناهگاه و اطمینان خاطری جست:” می‌توانم تصور کنم که فرد در شرایط غیرقابل پیش‌بینی و خطرناک با سرگرم‌شدن به برنامه‌ای تلویزیونی یا رادیویی که به آن انسی دارد، پیله‌ای امن به دور خود بتند. شاید ناخودآگاهش به او القاء می‌کند که وقتی مشغول تماشای فلان برنامه یا گوش‌دادن به رادیو هستی، هیچ اتفاق بدی رخ نمی‌دهد.”
بدون تردید یکی از دشواری‌های زندگی روزمره در دوران تعطیلی و قرنطینه و شرایط دشوار رعایت فاصله اجتماعی، محرومیت از تماس انسانی است. بسیاری از هر گونه تماس جسمی با شخصی دیگر مثلا در آغوش‌گیری محروم بوده‌اند و هفته‌های متمادی بیش از چند دقیقه گفت‌وگوی چهره‌به‌چهره نداشته‌اند.
اگرچه وقت‌گذرانی با سرگرمی‌های دل‌خواه فرهنگی جای‌گزین تماس جسمی یا گفت‌وگو نمی‌شود، این برنامه‌ها می‌توانند احساس دلتنگی فرد را با متصل‌کردن او به کسانی که به آنان نزدیک است تسکین دهند.
دکتر پینتر می‌گوید:” سرگرمی‌های نوستالژیک زندگی فرد را مانند تاریخی شخصی جلوه‌گر می‌کند و به آن معنی و تعلق خاطر می‌بخشد، زیرا از این طریق قدر رابطه خود با جمع نزدیکانش، شریک‌زندگی‌اش و حتی ارزش ارتباط با خویش را درمی‌یابد.”
