نمایندگی سیاسی طالبان در قطر؛ دفتری مهم‌تر از سفارت؟

روند گشایش دفتر طالبان در۲۸ جوزا/خرداد سال ۱۳۹۲ با تابلو و پرچم “امارت اسلامی افغانستان” خشم کابل، به‌ویژه حامدکرزی، رئیس جمهوری پیشین افغانستان را برانگیخت. دولت، طالبان را متهم کرد که در نظر دارند این محل را به عنوان دفتر نمایندگی یک دولت مستقل معرفی کنند. طالبان نیز در روز بازشدن این دفتر گفته بود که فعالیت سیاسی خواهند داشت.

در واکنش به این اقدام، دولت افغانستان یک روز بعد اعلام کرد که دور چهارم مذاکرات هیأت آمریکا و افغانستان درباره قرارداد امنیتی را که در کابل جریان داشت، “به دلیل تناقض در گفتار و عمل آمریکا” در مورد روند صلح، به تعلیق درآورده است.

واکنش تند کابل باعث شد که جان کری، وزیر خارجه وقت آمریکا با آقای کرزی تلفنی صحبت کند و وعده داد که پرچم طالبان و تابلو “امارات اسلامی افغانستان” از دفتر تازه بازشده برداشته خواهد شد.

نگرانی کابل این بود که دفتر قطر به غیر از موضوع صلح به فعالیت دیگر بپردازد. به همین دلیل کابل خواستار این بود که این دفتر به غیر از مذاکره تحت رهبری دولت افغانستان هیج نوع فعالیت دیگری نداشته باشد. آمریکا نیز وعده داده که این دفتر به عنوان نمایندگی سیاسی و برای مقاصد غیر از مذاکرات صلح استفاده نخواهند شد.

نگرانی کابل از آنجا ناشی می‌شد که در آن زمان خبرهایی نشر شده بود درباره سپردن شماری از ولایت‌ها به طالبان. عبدالکریم خرم، رئیس دفتر آقای کرزی در کتاب خاطراتش “چهل سال در طوفان” نیز می‌نویسد که پیشنهادهای افشا شده درباره سپرده شدن شماری از ولایت‌ها به طالبان نگرانی رئیس جمهوری افغانستان را به حدی افزایش داده بود که آقای کرزی به تکرار به آمریکایی‌ها می‌گفت: “در صورت اشغال حتی یک ولسوالی توسط طالبان، جنگ با پاکستان را اعلام خواهد کرد”.

• دفتر طالبان در قطر؛ ملا عمر ظاهر می‌شود؟

واکنش شماری از احزاب سیاسی در افغانستان نیز نسبت به آغاز به کار این دفتر تند بود. به نظر آنها چهره خندان رهبران طالبان در کنار پرچم سفید رنگ گروه طالبان تنها بیانگر افتتاح یک دفتر نبود، بلکه نشان نمایندگی سیاسی “امارت اسلامی افغانستان” را تداعی می‌کرد.

چرا قطر به عنوان محل دفتر طالبان انتخاب شد؟

با ادامه یافتن جنگ با طالبان در افغانستان، به نظر می‌رسید که آمریکا و دولت افغانستان درصدد بودند با طالبان ارتباط برقرار کنند و آقای کرزی چندین بار طالبان را در دوران ریاست جمهوری‌اش “برادر” خطاب کرد و خواستار پیوستن آنها به روند صلح بود.

در این سال‌ها دولت پاکستان برای ایجاد ارتباط میان دولت افغانستان و طالبان همکاری لازم را نکرد. کابل تلاش داشت تا زمینه ارتباط میان نمایندگان دولت و طالبان در ترکیه و عربستان فراهم شود، ولی با مخالفت آمریکا و سایر هم پیمانان بین‌المللی کابل مواجه شد.

عبدالکریم خرم، نیز در کتابش نوشته که آقای کرزی با گشوده شدن دفتر قطر موافق نبود. او مدعی شده که ملاقات‌های مخفی آمریکا و طالبان گویا از آلمان آغاز و به مفکوره ایجاد دفتر در قطر انجامیده بود و افغانستان با علاقه مندی که به روند صلح داشت، اما با نحوه پرداختن به آن به دیده شک می‌نگریست.

او نوشته که رئیس جمهور کرزی تمایل داشت که اگر قرار باشد دفتری برای طالبان در خارج افغانستان ساخته شود، ترجیحا در ترکیه یا عربستان انتخاب شود. “وی قطر را کشور فاقد اختیار و عملی کننده فرمایشات آمریکاییان می‌دانست.”

• غنی: اگر طالبان به خشونت ادامه دهند، دفتر قطر باید بسته شود

آقای خرم همچنین نوشته که آقای کرزی در راس یک هیأت ۳۰ مارچ ۲۰۱۳ به قطر رفت تا مقام‌های این کشور را راضی کند که زمینه گفتگو و ملاقات مستقیم طالبان را با دولت فراهم کند ولی جواب قطری‌ها این بوده که “در زمینه باید با آمریکاییها حرف زد، زیرا قطر فقط مهمان‌دار است.”

دفتری که بسته نشد

بعد از واکنش شدید کابل و تعویق یک جانبه گفتگوها درباره قرارداد امنیتی میان آمریکا و افغانستان، جان کری وارد عمل شد. آقای کرزی به وزیر خارجه آمریکا گفته بود که مردم افغانستان باید در عمل ببینند که ضمانت‌های آمریکا در مورد نوعیت فعالیت دفتر طالبان در قطر تحقق یافته است.

دهم ژوئیه/جولای سال ۲۰۱۳ گزارش شد که دفتر طالبان به صورت موقت در شهر دوحه بسته شده‌است.

در این گزارش آمده بود که با بسته شدن دفتر طالبان اعضای این گروه که وارد قطر شده بودند از این کشور خارج نشدند و در آنجا ماندند. اما تابلو و پرچمی را که بر دفترش برافراشته بودند، پایین آوردند و یک مقام طالبان در آن زمان گفته بود که از این دفتر استفاده نخواهند کرد.

طالبان در آن زمان مدعی شدند که بارک اوباما، رئیس جمهور پیشین آمریکا و حامد کرزی، نصب پرچم و لوحه طالبان را بهانه کرده و مذاکرات صلح را به شکست کشاندند.

بعد از این تنش‌ها دفتر قطر که قرار بود پایگاهی برای گفتگوهای صلح باشد، دیگر محلی خبرساز برای صلح نبود، اما در عوض بارها اعضای طالبان از این دفتر به سایر کشورها سفر کردند و فعالیت سیاسی نیز انجام دادند. با افشا شدن مرگ ملاعمر، رهبر گروه طالبان و بروز اختلاف میان شماری از رهبران طالبان در سال ۲۰۱۵ و کناره گیری سید طیب آغا، رئیس این دفتر و از دستیاران نزدیک به ملاعمر، فعالیت آن دفتر روز به روز رو به کاهش بود.

در دسامبر سال ۲۰۱۷ یک منبع دولتی به بی‌بی‌سی گفت که موضوع بستن دفتر طالبان در قطر مدتها است، میان دولت‌های آمریکا و طالبان مورد بحث است. دولت افغانستان در این زمان از قطر خواسته بود که توضیح دهد که موجودیت دفتر طالبان در این کشور چه توجیهی دارد.

براساس بعضی گزارشها در یکی از دیدارها دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا از محمد اشرف غنی، رئیس جمهوری افغانستان خواسته بود که به بسته شدن دفتر طالبان در قطر موافقت کند.

در این زمان سرنوشت ۳۶ عضو گروه طالبان در این دفتر، تعهد دولت افغانستان به روند صلح و متقاعد ساختن کشورهای اروپایی که خواستار ادامه فعالیت این دفتر بودند، از بحث‌های مهم برای ادامه فعالیت و یا بسته شدن دفتر قطر بود.

محمد اشرف غنی در ۳۰ دلو/بهمن سال ۱۳۹۵ در دیدار با وزیر خارجه قطر گفته بود، در صورتیکه در رفتار طالبان تغییر مثبت رونما نشود و به خشونتها ادامه دهند، باید تحریمها به شمول بسته شدن دفتر قطر بر آن اعمال شود.

طالبان بعد از نشر این گزارشها هشدار دادند که صلح استراتیژی این گروه است، ولی آمریکایی‌ها و دولت افغانستان با بستن دفتر قطر، دروازه صلح را می‌بندند، بنابراین مسئولیت هر نوع پیامد آن هم بر عهده آنها خواهد بود.

دفتری که در نهایت خبرساز شد

با انتخاب زلمی خلیلزاد به عنوان نماینده ویژه وزارت خارجه آمریکا در امور صلح افغانستان، در مهر/ میزان ۱۳۹۷، بعد دیدار او با نمایندگان طالبان، روند صلح افغانستان شتاب بیشتری گرفت. برای اولین بار بعد از سال‌ها یک نماینده ارشد آمریکا به دفتر طالبان در قطر رفت، دیداری که از همان آغاز دوستانه به نظر می‌رسید. طالبان بعد از این دیدار از او به عنوان “داکترخلیلزاد” یاد کرد.

با ادامه گفتگوها دفتر طالبان در قطر، ملاعبدالغنی برادر، فرد شماره دو گروه طالبان که از زندان پاکستان رها شده بود با رفع تحریمهای وضع شده بر او به دفتر قطر رفت. او به قطر رفت و انتخابش به عنوان رئیس دفتر قطر، به مذاکرات مشروعیت و قدرت بیشتر داد.

نمایندگان طالبان و آمریکا در قطر ۱۲ دور پشت درهای بسته مذاکرات نفس‌گیری را انجام دادند. گفتگوهای که در نهایت دو طرف بر سر کاهش قابل توجه خشونت‌ها در یک هفته توافق کردند. بعد از یک هفته کاهش خشونت‌ها به امضای توافق نامه صلح میان آمریکا و طالبان انجامید.

قرار است که مرحله بعد از امضاء توافق‌نامه با ادامه کاهش خشونت با خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان و آغاز گفتگوهای “بین‌الافغانی” همراه باشد، ولی مشخص نیست که روند آینده گفتگوهای صلح افغانستان چگونه خواهد یافت.

شماری از تحلیلگران معتقدند که طالبان سناریویی خروج نیروهای شوروی از افغانستان و سرنوشت حکومت چپ‌گرای این کشور به رهبری نجیب الله را در سر می‌پروراند. با خروج نیروهای شوروی از افغانستان دولت کابل تضعیف و در نهایت به دست مجاهدین سرنگون شد.

اما آمریکا و متحدین این کشور بارها اعلام کرده‌اند که افغانستان را تنها نخواهند گذاشته و حمایت شان را از نیروهای امنیتی این کشور ادامه خواهند داد. وزیر دفاع آمریکا و دبیرکل ناتو به همین منظور با سفر به کابل با دولت افغانستان اعلامیه مشترک امضا کردند.