زنگ خطر برای مردم ایران به صدا در آمده است. ویروس ناشناخته کرونا با نام علمی کووید-۱۹ راه خود را از کشور چین به سایر کشورها از جمله ایران پیدا کرد و مرزها را یکی پس از دیگری در نوردید. این ویروس بنابر اعلام رسمی منابع حکومتی ایران برای اولین بار در شهر قم شیوع پیدا کرد. هنوز نحوه ورود آن به ایران مشخص نیست و تنها گمانه‌زنی‌هایی در این مورد وجود دارد. اکنون کرونا در عرض کمتر از یک ماه به همه کشور سرایت کرد. یکی از اعضا کادر تیم واکنش سریع هلال احمر در گفت‌وگو با زمانه از جمله علت‌های فراگیر شدن ویروس کرونا در ایران را اعلام نکردن دلیل اصلی فوت اولین قربانیان مبتلا به کرونا به خانواده‌هایشان هنگام تحویل پیکر متوفی و رعایت نکردن نکات بهداشتی از سوی نزدیکان آنها عنوان می‌کند.
پرستاران بخش ICU در بیمارستان فرقانی قم
مقامات جمهوری اسلامی تا قبل از برگزاری انتخابات یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی شیوع کرونا در ایران را انکار می‌کردند؛ اولین‌بار خبر شیوع کرونا در ایران با مرگ دو شهروند همراه شد. این‌گونه بود که ایران رتبه دوم بعد از چین را از لحاظ بیشترین میزان مرگ و میر بر اثر ویروس کرونا به خود اختصاص داد. در حال حاضر تنها چهار استان بوشهر، زنجان، خراسان شمالی و چهارمحال و بختیاری از این ویروس در امان مانده‌اند. تا ۱۳ اسفند ۹۸ بنا به آمار رسمی وزارت بهداشت ایران دست‌کم ۲۳۳۶ نفر در ایران به ویروس کرونا مبتلا شده‌اند و ۷۷ نفر نیز جان باخته‌اند. آماری که برخی منابع تعداد واقعی آن‌را بسیار بیشتر از میزان اعلام شده می‌دانند.
اگر چه احتمالا جلوگیری از شیوع ویروس کرونا در ایران مانند بسیاری کشورهای دیگر اجتناب‌ناپذیر بود، اما حکومت ایران آیا می‌توانست از شیوع گسترده آن به شکل کنونی جلوگیری کند؟ آیا اقدامات لازم برای این مهم صورت گرفته است؟ آیا شفافیت لازم در این‌باره تا چه اندازه می‌توانست به بالا رفتن آگاهی عمومی و در نتیجه پیشگیری بهتر از شیوع بیماری منجر شود؟ چرا توصیه‌های سازمان بهداشت جهانی که از کشورها خواسته بود از تجریه چین برای مقابله با ویروس کرونا استفاده کنند، مورد توجه مقام‌های مسئول در ایران قرار نگرفت؟ مهم‌ترین نکته در این میان، نحوه شیوع و گسترش بی‌سابقه این ویروس در ایران است.
یک منبع آگاه که از اعضای تیم واکنش سریع هلال احمر ایران است و با کادر درمانی این سازمان نیز همکاری دارد، در گفت‌وگو با زمانه از جمله عواملی که منجر به گسترش فراگیر ویروس در ایران شد را فوت اولین موارد ابتلا به کرونا و اعلام نکردن این موضوع به خانواده متوفیان می‌داند. عاملی که باعث شد افراد بیشتری در جریان مراسم ختم و خاکسپاری به کرونا مبتلا شوند:
«قبل از اینکه به صورت رسمی اعلام شود کرونا وارد ایران شده، چند نفر در قم مُردند، ولی به خانواده آنها نگفتند که علت مرگ به خاطر کرونا بوده. همین باعث شد خانواده و نزدیکانشان با جنازه‌ها تماس مستقیم داشته باشند و جنازه را تحویل بگیرند، حتی بدون رعایت نکات بهداشتی جنازه‌ها را غسل دادند و همین تعداد زیاد افرادی که با جنازه‌های آلوده در تماس بودند، همگی کرونا گرفتند. این باعث شد یک‌دفعه تعداد زیادی بدون هیچ‌گونه اطلاعی به ویروس آلوده شوند و چون نمی‌دانستند که به ویروس آلوده شده‌اند آنها هم راحت با بقیه ارتباط داشتند و خیلی‌های دیگر را آلوده هم کردند.»
حکومت جمهوری اسلامی بارها به مخفی‌کاری و پنهان کردن حقیقت متهم شده است. آخرین مورد آن مخفی کردن علت اصلی ساقط کردن هواپیمای اوکراینی توسط پدافند هوایی سپاه پاسداران و کمی پیش از آن عدم ارائه آمار واقعی کشته‌شدگان اعتراضات آبان ۹۸ است. این موارد باعث شده اعتماد عمومی مخصوصا در شرایط بحران نسبت به عملکرد جمهوری اسلامی از بین برود. در فقدان اعتماد میان دولت و ملت، نه تنها راه‌کارها و توصیه‌هایی که از جانب دولت و سازمان‌های دولتی ارائه می‌شود، آن کارکرد و تأثیرگذاری لازم را ندارد، بلکه بر شدت بحران نیز غالبا افزوده می‌شود. در خصوص بحران ویروس کرونا نیز بار دیگر شاهد پنهان‌کاری جکومت هستیم و با توجه میزان گسترش این ویروس در کل کشور، شک و تردیدهای بسیاری نسبت به آماری که ار سوی وزارت بهداشت ارائه می‌شود وجود دارد.
از سوی دیگر، تقابل نهادهای مذهبی و دخالت روحانیون در رابطه با روش‌های پیشگیری از ویروس کرونا و هم‌زمان عقب‌نشینی دولت و سازمان‌هایی مانند وزارت بهداشت در برابر آنها، از جمله عواملی بود که به شیوع هرچه بیشتر این ویروس انجامید. از قرنطینه و بستن برخی شهرها و اماکن مذهبی مانند قم تا این لحظه جلوگیری کرده است.
به گفته منبع زمانه در هلال احمر، که به دلیل مسائل امنیتی نخواست نامش در این گزارش فاش شود، بخشنامه‌هایی قبل از برگزاری انتخابات برای سازمان هلال احمر و سازمان مدیریت بحران کشور در خصوص آماده باش برای حوادث طبیعی ارسال شده بود. در این بخشنامه‌ها هیچ اشاره‌ای به ویروس کرونا، که همان زمان شایع شده بود، نشده است. این منبع آگاه به زمانه می‌گوید بعد از این که ویروس کرونا در ایران شیوع پیدا کرد و مشخص شد که کانون اصلی آن شهر قم است، سازمان هلال احمر پیشنهاد ساخت بیمارستان صحرایی را مطرح کرد:
«چند روزی که از علنی کردن ورود کرونا گذشت و همه مراجع دینی و مقامات با قرنطینه شهر مخالفت می‌کردند، سازمان هلال احمر با ستاد بحران کشور چندین جلسه برگزار کرد و پیشنهاد ساخت بیمارستان صحرایی خارج از شهر را مطرح کردیم. ما در ساخت بیمارستان‌های صحرایی تخصص لازم را داریم. ولی تا الان هر بار که این پیشنهاد مطرح شده از مقامات بالا گفتند فعلا دست نگه دارید. کلا مخالف جداسازی و قرنطینه هستند. دلیل خاصی هم برای این مخالفت ارائه نشده. در حالی که بیمارستان صحرایی در حالتی که حاضر به قرنطینه نیستند، می‌تواند گزینه خیلی خوبی باشد.»
منبع زمانه در هلال احمر در همین رابطه می‌گوید دوشنبه ۱۲ اسفند مجددا ستاد بحران و هلال احمر با مقامات دولت درباره ساخت بیمارستان صحرایی در قم آخرین جلسه را برگزار کردند، اما باز هم مخالفت شد و نهایتا راه جایگزینی را پیشنهاد دادند:
«جلسه به صورت ویدیو کنفرانس برگزار شد، ما تا ساعت ۱۱ صبح در جلسه بودیم و این‌بار هم با برپایی بیمارستان صحرایی مخالفت کردند. آنها در عوض یک طرح جایگزین پیشنهاد کردند و آن هم اینکه در ورودی شهرها با تب‌سنج دیجیتال تک‌تک خودروها چک شوند، کاری که الان هم به صورت پراکنده انجام می‌شود و تأثیر قرنطینه یا بیمارستان صحرایی را ندارد. دلیل آنها برای مخالفت با بیمارستان صحرایی این بود که امنیت ملی به خطر می‌افتد.»
در آخرین تحول صورت گرفته در همین ارتباط، روز گذشته رسانه‌های داخلی با انتشار عکس‌هایی خبر احداث «بیمارستان سیار در شهر قم» توسط سپاه پاسداران به منظور کمک و کنترل ویروس کرونا را مخابره کردند. در حالی که به گفته منبع زمانه در هلال احمر با برپایی بیمارستان صحرایی صحرایی «خارج از شهر» به دلایل نامعلوم مخالفت می‌شود، اکنون این پرسش پیش می‌آید که آیا بیمارستان سیار در «داخل شهر» ممکن است به اشاعه بیشتر ویروس کرونا در میان شهروندان منجر شود؟
منبع زمانه در هلال احمر می‌گوید طبق دستورالعمل‌های لازم سازمان بهداشت جهانی و صلیب سرخ جهانی در خصوص نحوه دفن جنازه‌هایی که به وسیله بیماری‌های ویروسی جان باخته‌اند، باید پیکر این افراد با شرایط خاصی به خاک سپرده شوند. در حال حاضر در اکثر موارد این دستورالعمل رعایت نمی‌شود:
«جنازه باید با پلاستیک وکیوم شود و توی عمق شش متری زمین دفن شود و رویش را با آب آهک بپوشانند. اما در بسیاری از موارد، مخصوصا اولین موردهای مرگ این نکات اصلا رعایت نشده. دیگر شما ببینید چه وضعیتی می‌تواند پیش بیاید. همین‌طوری جنازه‌ها را به خانواده تحویل داده‌اند. حتی در ابتدا برای این که از خبر شیوع کرونا جلوگیری کنند علت مرگ را در بیمارستان چیزی دیگری اعلام می‌کردند و نمی‌گفتند که بر اثر کرونا بوده. حتی الان هم در مواردی برای پایین آوردن آمار هنوز علت مرگ را چیز دیگری می‌نویسند.»
با توجه گفته‌های منبع آگاه زمانه در هلال احمر، در روزهای گذشته تصاویر و فیلم‌هایی از نحوه دفن برخی از جان‌باختگان ویروس کرونا منتشر شده که نشان می‌دهد برای دفن پیکر قربانیان ویروس کرونا در لنگرود، گورهای بزرگ و عمیقی به منظور خاکسپاری دسته‌جمعی حفر شده است.
محل دفن قربانیان ویروس کرونا در لنگرود
محل دفن قربانیان ویروس کرونا در لنگرود
محل دفن مجید جمشیدی از قربانیان ویروس کرونا در لنگرود – تصاویر از اینستاگرام «صدای شهروند لنگرود»
محل دفن مجید جمشیدی از قربانیان ویروس کرونا در لنگرود – تصاویر از اینستاگرام «صدای شهروند لنگرود»
محل دفن قربانیان ویروس کرونا در لنگرود
فیلم زیر همچنین حفر گودال‌های بزرگ برای دفن قربانیان ویروس کرونا در لنگرود را نشان می‌دهد. (منبع: شبکه‌های اجتماعی)
در همین رابطه یک پرستار بخش اورژانس بیمارستان البرز در شهر کرج، طی اظهارات مشابهی به زمانه توضیح داد که آمار واقعی قربانیان ویروس کرونا بسیار بیشتر از آن تعدادی است که وزارت بهداشت اعلام می‌کند و علت فوت را چیز دیگری غیر از ویروس کرونا در پرونده پزشکی بیماران قید می‌کنند:
«وضعیت اورژانس‌ها و بیمارستان خیلی آشفته است، مردم زیادی در روزهای گذشته به بیمارستان‌ها هجوم آورده‌اند و وحشت از کرونا چنان زیاد است که حتی افرادی که علائم بیماری را هم ندارد با کوچک‌ترین مشکلی به بیمارستان مراجعه می‌کنند. چون همه ترسیده‌اند، می‌دانند که میزان کشته‌ها خیلی زیادتر از چیزی است که اعلام می‌شود. در بیمارستان توی پرونده پزشکی بعضی از بیماران علت مرگ بسیاری را کرونا نمی‌نویسند، برای خیلی‌ها نوشته‌اند مرگ بر اثر سینه پهلو، آمبولی ریه، آنفولانزا، آمفیزم و یا نارسایی دستگاه تنفسی. این‌طوری سعی می‌کنند آمار مبتلایان و کشته‌های کرونا را کمتر کنند. به ما دستور داده شده در مورد تعداد کشته‌ها اطلاع‌رسانی نکنیم و فقط وزارت بهداشت باید بگوید.»
با توجه به گفته‌های این دو منبع، آن‌چه بیشتر از همه به چشم می‌آید عدم اعتماد عمومی نسبت به عملکرد حاکمیت و نشان از تلاش آنها برای وارونه جلوه دادن واقعیت است. در شرایطی که شفافیت در عمل و منعکس کردن اخبار صحیح در مورد بحرانی که در جریان است، نه تنها می‌تواند به بازگرداندن اعتماد عمومی کمک کند، بلکه از شدت هراس عمومی نیز خواهد کاست. اطلاع‌رسانی صحیح و آموزش نکات ایمنی از مهم‌ترین عواملی هستند که می‌تواند در چنین شرایطی به کنترل بحران کمک بسزایی کنند.
